Jakow Iwanowicz Petersen urodził się w Ямбурге-Jamburgu, Sankt-Petersburskiej guberni w 1844 roku . Obecnie- to miasto Kingisepp oddalone około 140 km. od Sankt-Petersburga, leningradzka obłast w Federacji Rosyjskiej. W młodych latach wstąpił do Keksgomskiego (obecnie Prioziersk) pułku grenadierów rozpoczynając karierę wojskową. Następnie był uczestnikiem wojny rosyjsko-tureckiej 1877-1878. Ponad dwadzieścia lat przesłużył w Twierdzy Brześć Litewski. Przed przejściem w stan spoczynku był w twierdzy, w stopniu pułkownika naczelnikiem stacji gołębi pocztowych. W1910 roku przechodząc na emeryturę otrzymał stopień generała-majora. Wnuczka generała Maria Władimirowna Busz w swoich wspomnieniach z roku 1975 tak opisuje swego dziadka: "Ja pamiętam swego dziadka od czasu gdy sama miałam ponad dwa lata. Był to mężczyzna wysokiego wzrostu , silny, krzepki starzec pełen ochoty do życia...Był człowiekiem otwartym,życzliwym,towarzyskim o ujmującym sposobie bycia, potrafiącym dotrzeć do każdego. Nas wnuków kochał bardzo i rozpieszczał...Po przejściu na emeryturę dziadek z babcią przenieśli się do Terespola-gdzie wynajęli niewielkie mieszkanie". [ tłumaczenie własne ]
Dalszy fragment wspomnień wnuczki: "Wczesną wiosną 1914 roku, po sąsiedzku wybuchł pożar. Dziadek w tym czasie był po kąpieli i pił herbatę. Był tylko w jednej koszuli, ale wybiegł szybko do pomocy gasić pożar. W tym czasie silnie się przeziębił i dostał zapalenia płuc. Przechorował trzy tygodnie i zmarł 8.03.1914r." [tłum. własne]
"Zaświadczenie
Zaświadczamy ,że mieszkający dotychczas w dworze Nowy Terespol ,powierzonej mi Gminy,w domu Chodynickiego,emerytowany generał Jakow Iwanowicz Petersen,zmarły 8 marca 1914 roku,żadnych innych środków poza emeryturą nie posiadał.
Wójt gminy
Pisarz-urzędnik gminny-podpisy nieczytelne"[ tłum. własne]
Generał zmarł 8 marca 1914 roku. Został pogrzebany na miejscowym cmentarzu prawosławnym w Terespolu. Pewnie w ostatniej woli wyznaczył takie miejsce swego spoczynku. Zgodnie z obrządkiem prawosławnym pochówek zapewne nastąpił w trzecim dniu od śmierci, czyli dziesiątego marca .
Pod koniec XIX wieku w Terespolu funkcjonowały dwie cerkwie prawosławne. Drewniana na cmentarzu pod wezwaniem Wniebowstąpienia Pańskiego i starsza parafialna ceglana św. Jana Teologa. Cerkiew drewniana spłonęła i na jej miejscu w 1903 roku postawiono kaplicę cmentarną. W rok po śmierci męża 22 maja 1915 roku zmarła na raka Maria Wasilewna -żona generała. Miejsce pochówku we wspomnieniach wnuczka określiła tak: "Dziadek i babcia pochowani są na prawosławnym cmentarzu w Terespolu,tuż-bardzo blisko przy kaplicy cmentarnej ."-po rosyjsku "рядом с часовней".[tłum. własne]
Mimo wielokrotnie podejmowanych wysiłków nie udało się odnaleźć na cmentarzu nagrobku lub pomnika generała i jego żony. Aby uczynić nasze poszukiwania bardziej skutecznymi zwróciliśmy się o pomoc do miejscowych księży prawosławnych. Odbyliśmy rozmowy z obecnym proboszczem i emerytowanym księdzem. Niestety rozmowy te nie wniosły nic istotnego do naszych poszukiwań. Sądzimy, że brak materialnych szczątków nagrobka jest wynikiem upływu czasu, ale i okoliczności w jakich doszło do pochówku. W roku 1914-śmierci generała, wybucha wielka wojna. Zazwyczaj po roku czasu od pogrzebu stawia się trwały pomnik lub nagrobek na miejscu spoczynku. Ale tutaj los zrządził, że po roku umiera na raka żona generała. W sierpniu 1915 roku Rosjanie ewakuowali Twierdzę Brześć Litewski, a wraz z nimi w głąb Rosji udała się część ludności cywilnej. Tereny te zajęły okupacyjne wojska niemieckie i austro-węgierskie, które przebywały do 1919 roku. Groźne okoliczności wojenne,trudne położenie rodziny, śmierć żony oraz zapewne emigracja najbliższych wpłynęły na to, że nie zdołano miejsca pochówku upamiętnić trwałym pomnikiem. W dalszych poszukiwaniach dotarłem do osoby, która pośrednio potwierdziła pochówek generała na terespolskim prawosławnym cmentarzu. Miejsca samego grobu zlokalizować się jak na razie nie udaje. Pan Stanisław Szyszkowski-emerytowany kolejarz, mieszkaniec Terespola opowiedział mi fragment wspomnień swego wujka-Stanisława Jastrzębskiego (1902-1978). W 1914 roku wujek miał 12 lat. Mieszkał z rodzicami blisko cmentarza prawosławnego. Pewnego razu w miasteczku gruchnęła wieść, że będą chować carskiego generała. Była to wiadomość, która poruszyła całą miejscową społeczność.Na pogrzebie było dużo wojska z twierdzy, miejscowej ludności i zwykłych gapiów. Wujek opowiadał, że jemu najbardziej utkwił w pamięci obraz generała leżącego w odkrytej trumnie. Ubrany był w mundur wojskowy, a na spodniach po bokach były naszyte lampasy. Generał był "dużym" człowiekiem z brodą. Pan Szyszkowski mówi, że może i tych szczegółów było więcej, ale dzisiaj po tylu latach trudno je przypomnieć. Nadzieja na odnalezienie grobu generała jest raczej znikoma. Mimo to dalsze poszukiwania będą prowadzone.
Materiały archiwalne pochodzą z Memorialnego Kompleksu "Twierdza Brzeska-Bohater"
Opracował i foto; K.Niczyporuk